
Primacy-Recency etkisi, iki hafıza fenomeninin etkilerini bir araya getirir. Bu şu anlama gelir: Genel olarak, bir şeyin ilk ve son bilgilerini daha iyi hatırlarız ve bir kişi hakkındaki değerlendirmemiz, en çok ilk ve son izlenim tarafından belirlenir. Eğer bu iki fenomen ve onların arka planı hakkında daha fazla bilgi edinmek istiyorsanız, yazmış olduğumuz blog yazımıza göz atabilirsiniz.
Neden Böyle Olur?
Bu iki algı çarpıklığının (Primacy ve Recency etkileri) temel nedeni genellikle şunlardır:
İlk bilgiler (Primacy etkisi), yeni bilgiler gelmeden ve bunların üzerine eklenmeden önce uzun süreli hafızaya geçmek için daha fazla zamana sahiptir. Ayrıca, hafıza araştırmaları, ilk bilgilerin sonraki bilgiler için bir referans noktası (çapa) işlevi gördüğünü ortaya koymuştur.
Son bilgiler (Recency etkisi) ise kısa süreli hafızada depolanır. Bu bilgiler hala tazedir ve bu yüzden daha kolay hatırlanır.
Sonuç:
Primacy-Recency etkisi, genel olarak ortada kalan bilgilerin en çok unutulan veya dikkate alınmayan bilgiler olmasına neden olur. Primacy ve Recency etkileri birbirine zıt değildir; aksine birbirini tamamlar.
Pozisyon Etkisi
Primacy-Recency etkisi, bir şeyin nasıl algılandığını pozisyonun etkilediği bir olgudur. Bu nedenle bu fenomen, seri pozisyon etkisi olarak da adlandırılır. Hafıza performansımız bir U eğrisini takip eder.
Araştırmalarda, bir listenin başında ve sonunda yer alan bilgi birimlerinin hatırlanma oranında artış, ortasında ise düşüş olduğu görülmüştür. Bu eğri, seri pozisyon etkisinin görsel bir temsilidir.
Primacy-Recency Etkisi: Örnek
Sunumlarda genellikle ortada söylenenler o kadar önemli değildir. Önemli olan, sunumun başında ve sonunda ne olduğudur. Dinleyiciler, sunumun ilk bölümünü (burada en önemli bilgiler yer almalıdır) ve sonunu (örneğin bir harekete geçirme çağrısı için kullanılabilir) özellikle hatırlar.
Bu Etkilerin Sorunu Nedir?
Algı Çarpıklığı
Primacy-Recency etkisi, bir kişi, durum veya konu hakkında çarpıtılmış bir algı oluşturmamıza neden olabilir. Örneğin, ilk izlenime dayanarak aceleci sonuçlar çıkarabilir ve daha sonraki çelişkili bilgileri görmezden gelebiliriz. Bu da algımızın objektif olmamasına ve bazen adaletsizliğe yol açabilir.
Değerlendirme Hataları
Bu algı çarpıklığının bir sonucu olarak, özellikle iş ortamında, insan kaynakları uzmanlarının yanlış değerlendirmeler yapması sıkça görülür. Örneğin, çalışanlar gerçekte olduğundan daha olumlu veya daha olumsuz bir şekilde değerlendirilip algılanabilir. Bu durumda değerlendirme, Primacy-Recency etkisi nedeniyle gerçeklikle uyuşmaz.
Manipülasyon
Bu etki, pazarlamada büyük bir rol oynar ve insanların bilinçli olarak manipüle edilmesinde kullanılabilir. Önemli bilgiler, reklamların başına veya sonuna yerleştirilir, böylece bu bilgilerin hafızada kalma olasılığı artırılır.